:: اصفهان معمار ::

استاد محمد مهریار

 استاد محمد مهریار تحصیلات ابتدایی را در مدارس قدیم با یادگیری ادبیات فارسی، عربی، فقه، اصول و معانی بیان بر طبق روش معمول روز آغاز نمود. سپس به کشور عراق مسافرت کرد و تحصیلات خویش را، مخصوصا در دو شهر بغداد و نجف ادامه داد و پس از مدتی در آن دیار به اصفهان بازگشت و باز به تحصیل فقه و اصول و ادب فارسی و عربی پرداخت. در عین حال از تحصیل زبانهای خارجی (انگلیسی و فرانسه) و معارف جدید نیز غافل نماند، به طوری که در سال ۱۳۱۶ به اخذ دیپلم کامل متوسطه علمی قدیم توفیق یافت. سپس به دانش سرای عالی وارد شد و به تحصیلات عالیه در ادبیات و فلسفه اشتغال یافت. در سال ۱۳۱۹ پس از اخذ درجه لیسانس، در مدارس اصفهان تدریس مواد مختلف پون ادبیات فارسی، زبان خارجی و تاریخ را بر عهده گرفت. در سال ۱۳۳۰ وی در ادامه مسیر خویش در راه دانش آموزی به آمریکا عزیمت نمود و در دانشگاه فلوریدا و شیکاگو در رشته تعلیم و تربیت و ادبیات به تحصیل و اکمال معلومات خود پرداخت.

تدریس [ویرایش] محمد مهریار در بازگشت از آمریکا به تدریس در مدارس اصفهان مشغول شد و در مواضیع مختلف روان‌شناسی و تربیتی و مخصوصاتحقیق در رشد و نمو کودک سخنرانی‌های متعدد در تهران و اصفهان ایراد کرد، که سخت مورد توجه و استقبال محققان قرار گرفت و اکثر آنها به تفاریق چاپ شده‌است. در سال ۱۳۳۶ به دانشگاه اصفهان منتقل شد و به عنوان رئیس کتابخانه دانشکده پزشکی اصفهان، کتابخانه آن دانشکده را تاسیس نمود و بر طبق اصول علمی کتابشناسی آن را آماده ساخت. زمانی که دانشکده ادبیات تاسیس شد، به دعوت دکتر فاروقی، معاونت این دانشکاه را پذیرفت و در تاریخ ۱۳۳۹/۲/۲۰ به دانشکده ادبیات اصفهان منتقل گشت و به تدریس تاریخ ادبیات فارسی و تاریخ تطور زبان فارسی اشتغال یافت.

اشعار [ویرایش] محمد مهریار، سروده‌هایی بسیاری در قالب غزل، رباعی و قصیده سروده‌است. از آن جمله رباعی زیر که به گفتهٔ خود مهریار وصف حال خویش است.

در وادی عشق بی محابا رفتم  با جوش و خروش و ناشکیبا رفتم

این عاقبتم نگر که بر من چه رسید  درمانده شدم که راه بیجا رفتم

رباعیات:

در وادی ایمن ار که مسکون باشی  ور صاحب مال و گنج قارون باشی

در زور و توان ز رستم افزون باشی  باور نکنم ز شیخ مأمون باشی

غزل:

ما را به میر و حاجب و دربان نیاز نیست  جز سویِ بی نیاز به کس چشم باز نیست

شرح غمش به دفتر و دیوان بیان نشد  زان رو که هیچ قصد بدین سان دراز نیست

گفتم به آب دیده بشویم ز دل غمش  دردا که هیچ چاره به جز سوز و ساز نیست

از شیخ شهر این عجب آمد که در عمل  کرد آنچه را که خو به شریعت مجاز نیست

از شرع و لایجوز و یجوزش دلم گرفت  در شرع عشق صحبت نهی و جواز نیست

ابروی یار قبله عشق و امید ماست  عشاق را به قبله دیگر نماز نیست

عشقش رسیده است حسابم در این جهان  دیگر مرا قیام قیامت نیاز نیست

با مهریار چون نزنم دم ز عزّ و جاه  ماهی دگر چو طلعت او دلنواز نیست

تالیف‌ها [ویرایش]از محمد مهریار به عنوان یک ایران شناس، شاهنامه پژوه، مترجم، اصفهان شناس، ادیب و سیاستمدار، بیش از هشتاد مقاله پژوهشی و چندین جلد کتاب با عنوان‌های زیر منتشر شده‌است:

1- چشم انداز تاریخ سیاسی ایران، در اصفهان

2- اصفهان از قدیم‌ترین عهود تاریخی تا عهد سلجوقی، رساله اصفهان در گذشته و حال چاپ اصفهان

3- رساله در رشد و نمو کودک

4- قلمرو اصفهان در گذشته و حال(در تاریخ صفویه)، این کتاب در مورد عهد صفوی است و از روی نسخه عکسی مدرسه السنه شریقه لندن ترجمه و آماده شده‌است.

5- تاریخ ادبیات قبل از اسلام جلد اول، چاپ اصفهان

6- تاثیر و نفوذ غرب در ایران، چاپ اصفهان

7- هلال ماه نو، ترجمه از اشعار تاگور شاعر نامدار هند، در سال ۱۳۴۱ به زیور طبع آراسته شد و در سال ۱۳۸۰ تجدید چاپ گردید.

8- راه نو در سلامت روان و تن، در سال ۱۳۴۴ در اصفهان چاپ شد.

9- شاه دز کجاست؟، این کتاب نیز دو مرتبه در اصفهان چاپ شده، یکی در سال ۱۳۴۳ و دیگری در سال ۱۳۷۹ در مجموعه کتابهای «کنگره بزرگداشت اصفهان. »

10- سقوط اصفهان، گزارشهای گیلاننتز درباره هجوم افغانان و سقوط اصفهان، این کتاب نیز دو مرتبه چاپ شده، یکی در سال ۱۳۴۴ و دیگری در سال ۱۳۷۱ در مجموعه کتابهای «کنگره بزرگداشت اصفهان. »

11- ترحمه سفرنامه سانسون (وضع کشور ایران در عهد شاه سلیمان صفوی) ، در ۱۳۷۷ در مجموعه کتابهای «کنگره بزرگداشت اصفهان

12- آناباز، ترجمه شعر سن ژون پرس، به اتفاق محمود نیکبخت، انتشارات فردا، ۱۳۸۰

13- فرهنگ جامع نامها و آبادیهای کهن اصفهان، در سال ۱۳۸۲ در در مجموعه کتابهای «کنگره بزرگداشت اصفهان» به چاپ رسید.

استاد سید محمد طاهرپور

آقای سید محمد طاهرزاده فرزند سیدمحمدعلی ملقب به طاهرپور در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی در اصفهان به دنیا آمد . خوانندگی را زیر نظر پدر آغاز و از سال ۱۳۰۵ با استفاده از کلاس مرحوم میرزا عبدالحسین صدر فعالیت هنریش را دنبال نمود و ازفنون آواز بخوبی مطلع گردید .

با پیروی از نحوه ی شعر خوانی استاد تاج در زمره ی یکی از هنرمندان خوب اصفهان درآمد . وی با بزرگانی چون عبدالحسین برازنده ، جلیل شهناز و استاد حسن کسایی همکاری داشت . بطور کلی میتوان گفت در اجرای آواز بیشتر تحت تأثیر مرحوم استاد ادیب و مرحوم حسین طاهرزاده عموی خود بوده است.

استاد حسین یاوری

استاد حسین یاوری - نوازنده و حافظ ردیف سازی نی

یکی از شاگردان ( با واسطه ) نایب اسدالله ، استاد حسین یاوری بود.نام «نى» با نام استاد حسن کسایى گره خورده است و به این لحاظ در فضاى عمومى موسیقى ایرانى کمتر کسى به شیوه هاى دیگر نواختن نى، متفاوت از شیوه استاد کسایى ، توجه مى کند. یکى از این «شیوه هاى دیگر» شیوه زنده یاد حسین یاورى بود. یاورى نى نواز نابینایى بود که بنابه روایت هم عصرانش بیش از هر نوازنده دیگرى در کار یافتن و ضبط گوشه هاى موسیقى ایرانى تلاش کرد، اما به سبب فضایل اخلاقى خاصى که داشت نه تنها مانع از ضبط صداى سازش مى شد، بلکه به دشوارى نیز دانسته هاى خود را به دیگران مى آموخت.

خسرو سینایى در سال هاى دهه ۵۰ درباره او فیلم مستندى ساخته است. مرحوم حسین احمدیان ملقب به یاوری فرزند عباس به سال ۱۲۸۵ هجری شمسی در خطه زنده رود اصفهان چشم به جهان باز کرد. در سن ۱۴ سالگی پدر را از دست داد و به ناچار تحت سرپرستی مادر قرار گرفت. استاد یاور در کوچکی شاگرد چاقو سازی در اصفهان بود. یک روز صدای نی چوپانی را می شنود و پیش چوپان می رود ، نی چوپان را می گیرد و در مواقع بیکاری در مغازه نی میزد. تا اینکه روزی نایب اسدالله از آنجا عبور می کند و صدای نی یاوری را می شنود ،  نی را از وی گرفته و یک قطعه در آواز دشتی می زند که استاد یاور همیشه از آن صدای ملکوتی یاد می کردند و بعد یاور را نزد شاگرد خود مهدی نوایی جهت فراگیری نی می فرستد.

استاد حسین یاوری - در آخرین سال های عمر خویش

 استاد نور علی برومند زمانی نزد استاد حسین یاوری در اصفهان آمده بودند و از دقت استاد یاوری در اجرای فواصل و ریزه کاری های موسیقی بسیار تعریف می کردند. استاد یاور دارای استعداد و هوش و حافظه ای قوی و استثنایی بود و در حفظ و ترویج موسیقی همواره کوشا بود و در اثر زحمات شبانه روزی ، بیش از ۴۸۶ گوشه و مقام در دستگاه های مختلف و آوازهای ایرانی را به طور کامل از بر داشت. استاد یاوری تا پایان عمر همسر اختیار نکرد و در اواخر عمر به علت عناد و دشمنی در یکی از شهرهای ایران او را مسموم کردند و در غذای او جیوه ریختند و در نتیجه او نابینا شد.

یاورى در باغ کوچکى زندگى مى کرد که آقاى کاشفى (که از مریدان او بود) آن باغ را به او هدیه داده بود. این باغ در خیابان مجمر اصفهان واقع بود و میعادگاه دوستان و دوستداران موسیقى بود. شخصیت هاى مختلف علمى، فرهنگى، هنرى و اجتماعى از شهر هاى مختلف به باغ یاورى مى آمدند و از محضر او بهره مى بردند از جمله استاد نور علی برومند ، مرحوم مجد استاد تار، روان شاد استاد اسدالله ملک و استاد پرویز یاحقی و استاد تاج اصفهانی و .... استاد جلال تاج اصفهانى درباره یاورى می گفت: «یاورى استاد است و ردیف ها و گوشه هاى بسیارى را بلد است ولى خیلى باهوش است و آنچه مى داند براى همه نمى گوید مگر براى اهل معرفت .»

شاگردان استاد یاوری

استاد عباس کاظمی - استاد عباس قاضی - استاد احمد هنرمند - استاد محمد حدادیان

یاورى براى شاگردانش وقت صرف مى کرد و در طول ۵۰ سال عمر پر افتخارش بیش از هزاران نفر از محضرش استفاده کردند. بعضی از این شاگردان در نی : استاد عباس کاظمی ، احمد هنرمند ، مرحوم عباس مدینه ، حاج محمد بطانی ، عباس قاضی و محمد علی حدادیان و تعداد بیشمار دیگری از هنرمندان معاصر است. روحش شاد و یادش گرامی باد.

استاد حسن کسائی

نام استاد کسایی با نی چنان عجین شده که تصور یکی بدون دیگری امریست محال. نی از جمله سازهایی است که در تاریخ موسیقی ایران جایگاه پرفراز و فرودی از دربار پادشاهان ساسانی تا همدم بودن با شبانان داشته؛ ولی هیچگاه نتوانست قابلیت اصلی خود را نشان دهد که بتواند مانند سازهایی از قبیل عود، تار،سنتور و انواع مختلف سازهای آرشه ای و مضرابی جایگاه نسبتا ثابتی در بین موسیقی دانان و مردم پیدا کند.

احتمالا سادگی ساخت که خود موجب پیدایش الگوهای غیر استاندارد و در نهایت باعث محدود شدن سطح تکنیکی نی شده بود را بتوان عامل اصلی عدم ثبات در جایگاه اصلی نی دانست. توضیح آنکه، برای توسعه و رشد امکانات فنی و تکنیکی یک ساز، لازم است ابتدا ساختار آن، طبق الگویی دقیق و کارشناسی شده، طراحی و ساخته شود تا نواختن آن با حداکثر قابلیت اجرایی، میسر گردد؛ بر اساس اطلاعاتی که از ضبط اولین صفحه های موسیقی ایرانی در دست است، تکنیک نوازندگی سازهایی همچون تار، ویلن، کمانچه به نسبت نی در سطح بالاتری قرار دارد. تنها ضبطی که در گذشته از نی انجام شده تکنوازی و جواب آواز نایب اسدالله اصفهانی است که بنا به روایتی اولین کسی است که نی را به سبک "دندانی" می نواخته (هر چند خلاف این موضوع انکار ناپذیر نیست.) در هر صورت می توان با بررسی این چند صفحه ضبط شده، سطح نوازندگی نی را در آن زمان شناخت.

استاد کسائی بطور مستقیم نتوانست، از محضر نایب استفاده کند، ولی در دوره ای بسیار کوتاه نزد یکی از شاگردان ایشان به نام مهدی نوایی، تمام اندوخته های نوایی را فراگرفت، این موضوع از جهتی دلیل بر استعداد فراوان کسائی و از جهتی دیگر، نشان از محدودیت و سادگی تکنیک نوازندگی نی در آن زمان میباشد. از این رو حسن کسایی مانند تهرانی در تنبک ، عبادی در سه تار، بهاری در کمانچه و پایور در سنتور به نوعی از ابتدا شروع به ابداع تکنیک و پیاده کردن تمام دستگاهها در ساز نی نمود.

در گذشته صدای نی، همراه با نا خالصی زیاد بود؛ یعنی نواختن نی بصورتی بود که تفاوت محسوسی بین صداهای اوج، بم و بم نرم نبود، ولی استاد کسایی توانست با تغییر حالت در زبان، در محل استقرار زبان، حالت لب و فرم سر نی، صدایی بسیار شفاف و بدون ناخالصی از نی تولید کند. همین پیشرفت باعث شد، نی استاد، به رادیو راه پیدا کند؛ تکنوازیها و همکاری با نوازندگان و خوانندگان مشهور آن زمان چون جلیل شهناز، علی تجویدی، احمد عبادی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری و ... باعث شد، نی همردیف سازهای دیگر قرار بگیرد.

بعد از این دوره اغلب ارکسترهای ایرانی شروع به استفاده از ساز نی کردند و این احساس نیاز باعث رشد روز افزون نوازندگان نی شد که حتی امروزه به عنوان یک رشته تخصصی در دانشگاه تدریس می گردد. می توان گفت، تمام نوازندگان امروز نی، با شنیدن صدای نی استاد کسایی به این ساز علاقمند شدند. بیشتر آثار حسن کسایی را بداهه نوازی است تا موسیقی پیش ساخته، ولی امروز بخش زیادی از ضربی ها و حتی آوازیهای نوازندگان نی، بهره گرفته از نوازندگی های ایشان است.

حسن کسایی به گفته خود در تاریخ 20 مهر 1307 در خانواده ای تاجر پیشه به دنیا آمد. پدر او سید جواد کسایی از تاجران به نام آن زمان اصفهان به دلیل علاقه و انسی که با موسیقی داشت، با اساتید آن زمان رفت و آمد می نمود؛ بزرگانی چون سید حسین طاهرزاده، جلال تاج زاده اصفهانی، اکبر خان نوروزی، خاندان شهناز (شعبان خان، حسین آقا، علی آقا و جلیل شهناز)، غلامحسین سارنج، ادیب خوانساری. بطوری که منزل آقا سید جواد، محفلی بود برای تجدید دیدار و نیز ساز و آواز اساتید به نام موسیقی اصفهان.

این آمد و شد ها موجب شد حسن کسائی از کودکی با موسیقی آشنا شود و به مرور زمان، علاقه زیاد ایشان به موسیقی خصوصا" ساز نی (بعد از دیدن یک نوازنده دوره گرد) بر آن شد تا پدر، وی را نزد مهدی نوائی ببرد. پس از فوت مهدی نوایی کسایی همچنان از همنشینی با نوازندگان اصفهانی در جهت تسلط بر نوازندگی نی استفاده کرد؛ مخصوصا" از همنوازی با جلیل شهناز که به نوعی حق استادی بر گردن او دارد بهره برد. همنوازی با سازهای پرده داری مثل تار و سه تار او را بیش از پیش با گامهای مختلف موسیقی ایرانی آشنا کرد، بصورتی که برای اولین بار دستگاههای چهارگاه، اصفهان، نوا و راست پنجگاه با کوک دقیق و بصورت کامل اجرا کرد. کسایی همچنین از محضر ابوالحسن صبا بهره های فراوان برد که میتوان گفت، هنر نوازندگی سه تار کسائی، یادگار انس با این هنرمند یگانه است. سه تار نوازی کسائی تلفیقی زیبا از ترکیب نوازندگی تار جلیل شهناز و سه تار ابوالحسن صبا است.

بی تردید بسیاری از اساتید مسلم موسیقی و نوازندگان چیره دست سازهای ایرانی با شادروان تاج اصفهانی ساز نواخته اند ، ولی می توان نام ای هنرمندان را در ردیف نام کسانی که با تاج هم نوازی داشته اند ثبت کرد :

مرحوم نایب اسدالله نی زن معروف (این استاد زمانی که تاج نزدش تلمذ می کرده به عنوان آموزش همراه آواز تاج اصهانی نی هم می زده) مرحوم شکری ادیب السلطنه استاد تار ، مرحوم رضا محجوبی (ویولن) ، مرحوم حسین یاحقی (ویولن) ، مرحوم ارسلان خان درگاهی (تار و سه تار) ، مرحوم اکبر خان نوروزی (تار) ، مرحوم رضا خان باشی (تار) ، مرحوم سلیمان خان اصفهانی (نی) ، مرحوم علی خان شهناز (تار) ، مرحوم حسین خان شهناز (تار) ، استاد حسن کسائی (خداوندگار نی و جانشین بحق نایب اسدالله) ، استاد جلیل شهناز (نوازنده ی چیره دست تار) ، استاد علی تجویدی و حسن کسائی در اصفهان سالها مکتبدار موسیقی اصفهان در رشته های نی، سه تار و آواز بوده است. شاگردان زیادی از محضر او درس گرفته اند که امروز جزو چهره های برجسته موسیقی ایران شمرده می شوند؛ حسین عمومی، حسن ناهید، محمد موسوی، بهزاد فروهری، نعمت الله ستوده و شهرام میرجلالی از این جمله اند.