:: اصفهان معمار ::

بانو امین

سیده نصرت‌بیگم امین معروف به بانوی ایرانی (زادهٔ ۱۲۶۵ ـ ۱۳۰۸ و درگذشتهٔ ۱۳۶۲ ـ ۱۴۰۳) از عالمان و عارفان زن شیعه اهل ایران بود.

زندگی‌نامه

وی در سال ۱۲۶۵ ـ ۱۳۰۸ در اصفهان چشم به جهان گشود. نَسَبش با سی واسطه به علی بن حسین می‌رسد. از چهار سالگی به فراگرفتن قرآن و از یازده سالگی به تحصیل زبان عربیپرداخت. با اینکه در پانزده سالگی ازدواج کرد، هرگز همسرداری و تربیت فرزندان، او را از تحصیل علم باز نداشت. در بیست سالگی به تحصیل فقه و اصول، تفسیر و علم حدیث پرداخت، بزودی به حکمت و فلسفه و درپی آن به عرفان روی آورد. علی‌رغم تمام مشکلاتی که در آن دوران برای تحصیل بانوان متدیّن وجود داشت، در چهل سالگی به دنبال سال‌ها تلاش شبانه‌روزی به اخذدرجه اجتهاد نائل آمد.

کسب مقام اجتهاد

وی پس از پشت سر نهادن مدارج علمی در حضور استادانی چون شیخ ابوالقاسم زفره‌ای، حسین نظام الدین کچویی، سید ابوالقاسم دهکردی، میرزا علی آقا شیرازی، میر سید علی نجف آبادی، از علما و مراجعی چون محمدکاظم شیرازی و شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، سید ابراهیم حسینی شیرازی اصطهبناتی، شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی، شیخ مرتضی مظاهری نجفی اصفهانی اجازه اجتهاد دریافت کرد.

در قسمتی از اجازه‌نامه مرحوم آیت‌الله شیرازی در توصیف وی چنین آمده‌است:

«دختر مرحوم حاج سید محمدعلی امین التجّار اصفهانی که بانویی بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده زنان زمان و مایه شگفتی دورانش می‌باشد، از کسانی است که مدت مدیدی از عمرش و زمان درازی از زندگیش را صرف تحصیل علم نموده‌است».

اساتید

• سید ابوالقاسم دهکردی
  
• میرزا علی‌اصغر شریف
  
• میرزا علی آقا شیرازی
  
• ابوالقاسم زفره‌ای
  
• حسین نظام‌الدین کچویی
  
• میر سید علی نجف‌آبادی

شاگردان

از بانوانی که شاگرد وی بودند: زینت السادات همایونی - عفت الزمان امین - بتول غازی - بتول عسکری - ربابه الهی - زهرا چوب چینی - صدیقه حکیمیان - فخرالسادات قلمکاریان - محبوبه گلستانیان - بدرالسادات مدرس خاتون آبادی.

آثار

وی کتاب‌های خود را با نام «بانوی ایرانی» یا «بانوی اصفهانی» به چاپ رسانده‌است که عبارتند از:

• اربعین الهاشمیة (عربی)

اولین تألیف وی و مشتمل بر چهل حدیث در توحید و صفات حق تعالی و اخلاق و احکام شرع و متضمّن بیانات فلسفی، عرفانی و اصولی و فقهی. این کتاب توسط شاگرد ایشان خانم همایونی به زبان فارسی ترجمه گردیده‌است.

• جامع الشتّات (عربی)

این کتاب مشتمل بر پرسش‌های متعددی است که استادانی همچون محمّدعلی قاضی طباطبایی، شیخ محمّد طه هنداوی نجفی‌زاده و سید حسن حسینی از وی پرسیده‌اند و پاسخ‌های مبسوطی که وی برای آنان تحریر کرده‌است. این پرسش‌ها و پاسخ‌ها توسط شیخ مرتضی مظاهری نجفی، جمع‌آوری و تنظیم شده‌اند.

• معاد یا آخرین سیر بشر

این کتاب متذکر می‌شود که برای انسان غیر از نشئه دنیوی، نشئه دیگری در پیش است که ناچار باید در سیر تکاملی، از تمام آن نشئات و مراحل عبور کند و سرانجام، به عالمی برسد که فوق آن عالمی نیست و آن را «معاد و قیامت» گویند. مطالب مندرج در کتاب، در قالب نه مقاله نگاشته شده‌اند.

• نفحات الرحمانیة فی الواردات القلبیة (عربی)

این کتاب در واقع، واردات قلبی و خاطراتی است که مؤلف در سلوک الی الله به واسطه فیض حق دریافته‌است. در میان آثار بانو امین، این کتاب تنها کتابی است که به عربی بوده و به فارسی ترجمه نشده‌است. دلیل این امر از زبان یکی از شاگردان آن مجتهده این گونه بیان شده‌است:

«ایشان در زمان حیات خود ابا داشتند از اینکه کتاب را به کسی بدهند؛ چون مربوط به حالات عرفانی و قلبی شان بود. به خاطر دارم که خانمی نامه نوشته و کتاب نفحات را خواسته بود. حاج خانم فرمود: من می‌ترسم این کتاب را دست کسی بدهم؛ چون ممکن است نسبت‌هایی به من بدهند؛ اما در هر صورت، کتاب را برای آن خانم فرستادند. دو ماه بعد نامه‌ای از آن خانم رسید که ایشان را خیلی ناراحت کرد، فرمود: فهمیدید چه شد؟ مرا صوفی خطاب کرده‌اند. به همین دلیل، من نمی‌خواستم کتاب را به کسی بدهم. از این رو، کتاب ترجمه نشده‌است».

• اخلاق

این کتاب اقتباسی است از طهارة الاخلاق ابن مسکویه که قسمتی از آن ترجمه شده و نظراتی هم که وی در این باره داشته نیز در حاشیه آن اضافه شده‌است. کتاب دارای جنبه علمی، عملی و اخلاقی است و مشتمل بر نکات و دقایق و لطایف می‌باشد.

• تفسیر مخزن العرفان (فارسی)

این کتاب، تفسیر جامعی از قرآن کریم است که در ۱۵ جلد به چاپ رسیده‌است. وی در حین نگارش این اثر عظیم، پس از تفسیر دو جزء اول، از بیم آنکه برای خاتمه کارش، عمر وفا نکند، به تفسیر جزء سی ام دست می‌یازد و به ترتیب آن را ادامه داده تا سرانجام در اواخر عمر، این مجموعه به پایان می‌رسد.

• روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی

در این کتاب سعی شده‌است معنای «سعادت و خوشبختی» و راه نیل به آن با زبانی ساده و همراه با اندرزهای نیکو به زنان ابلاغ شود. برای این منظور، پس از ارائه توضیح پیرامون دو رکن خوش بختی؛ یعنی «آسایش بدن و صحّت مزاج» و دیگری «آسایش فکر و استراحت خیال و آرامش روح»، که در نتیجه رعایت دو اصل اساسی «عقاید صحیح و ایمان به مبدأ و معاد» و «اخلاق نیکو» حاصل می‌شود، به ارکان دین و ایمان می‌پردازد. در پایان کتاب نیز مباحث آموزنده‌ای پیرامون معنای توسّل به ائمّه اطهار (ع) و شفاعت؛ مبارزه با خرافات و وسواس؛ توصیه به خواهران ایمانی؛ امتیازات، خصوصیات و شرافت زن؛ تهذیب اخلاق؛ و اصول اخلاق نیک، مطرح شده‌اند.

• مخزن اللئالی در مناقب مولی الموالی علی (ع)

این کتاب در یک مقدّمه، پنج باب و یک خاتمه به ذکر فضایل و مناقب امیرالمؤمنین علی (ع) می‌پردازد.

• سیر و سلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء

محتوای این کتاب در کشف و شهود و سیر الی الله‌است.

خدمات فرهنگی

وی از چهل سالگی تا پایان عمر به تألیف کتاب، تدریس و پاسخ‌گویی به پرسش‌های دینی و تأسیس مؤسسات فرهنگی مشغول بود. تأسیس مدرسه علمیه‌ای به نام مکتب فاطمه (س) که با بیش از ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ شاگرد، در سال ۱۳۴۶ آغاز به کار کرد، از دیگر کارهای مهم فرهنگی بانو امین است که در اوضاع بسیار سخت فرهنگی و سیاسی جامعه صورت گرفت و زمینه تحصیل بانوان علاقه‌مند به آموختن معارف اسلامی را فراهم ساخت. تأسیس چند دبیرستان دخترانه و تربیت شاگردان برجسته بخشی از فعالیت‌های وی محسوب می‌شود. خانم‌ها همایونی و غازی از شاگردان برجسته وی پس از وی به اداره امور این مدرسه می‌پردازد.

واکنش نسبت به واقعه کشف حجاب

وی به دلیل اینکه اوقات زندگی خود را به فراگیری درس و علم می‌گذراند، بیشتر در خانه بود و کمتر از خانه خارج می‌شد، ولی در ایّامی که لازم می‌دید باید دفاعی صورت بگیرد و کاری انجام شود، از منزل خارج می‌شد و به تدریس و راهنمایی بانوان می‌پرداخت. وی می‌گوید:

«ای بانویی که با ادعای مسلمانی کشف حجاب نموده‌ای و با این وضعیت شرم‌آور علنی در معابر و خیابان‌ها، خودآرایی می‌نمایی! آیا فکر نمی‌کنی که با این عمل، که نباید آن را عمل کوچکی بپنداری، چه لطمه بزرگی به شریعت می‌زنی؟ ای بانوی اروپایی منش! این گناه را کوچک مشمار و اگر واقعاً مسلمانی، این طریق مسلمانی نیست. اگر عقیده به تعلیمات اسلامی نداری، بی‌دینی خود را اعلام کن که عمل قبیح تو باعث جرئت دیگران نشود و اگر علاقه‌مند به شریعت نیستی، دشمنی چرا؟ پیامبر (ص) با صنف زن بد نکرده‌است. در زمانی که زن‌ها در جامعه هیچ ارزشی نداشتند، برای زن حقوق قائل شده و زن را در تمام شئون اجتماعی، در ردیف مردها قرار داده‌است»

وی در مقابل ناسیونالیسم افراطی رضا شاه، خود را «بانوی ایرانی» لقب داد.

عطاءالله اشرفی اصفهانی

عطاءالله اشرفی اصفهانی از روحانیونشیعهایرانی در سال ۱۲۸۱ (شعبان 1322) در محله خوزان خمینی شهر متولد شد.

تحصیل

از نوجوانی و پس از گذراندن دوره مکتب‌خانه، در دوازده سالگی به توصیه پدرش، از خمینی شهر عازم اصفهان می‌شود و دروس حوزه را آغاز می‌کند. و طی ده سال سکونت در حوزه علمیه اصفهان، دوره های مقدمات و سطح فقه و اصول را نزد اساتیدی همچون سید مهدی درچه‌ای و سید محمد نجف‌آبادی به پایان می‌برد. سپس به قم هجرت کرده، دوره عالی و اجتهادی فقه و اصول را نزد عبدالکریم حائری یزدی، سید محمدتقی خوانساری، سید صدرالدین صدر، سید محمد حجت، سید حسین طباطبایی بروجردی و سید روح‌الله خمینی فرامی گیرد. میرزا عطاالله اشرفی خوزانی نام کامل وواقعی ایشان است(محمدتقی آقائی خوزانی)

آثار

• البیان
  
• تفسیر قرآن
  
• مجمع‌الشتات
  
• مجموعه‌ای پیرامون حروف مقطعه قرآن
  
• کتابی در موضوع «غیبت حجت بن حسن»

فعالیت‌ها

• تاسیس ساختمان مکتب الزهراء
• تاسیس مسجد ولی عصر در خمینی شهر
• تاسیس مسجد امام حسین در خمینی شهر
• تاسیس حوزه علمیه امام خمینی در کرمانشاه
• تاسیس ساختمان مسجد النبی در کرمانشاه
• تاسیس توسعه مسجد بروجردی در کرمانشاه

مرگ

وی در ۲۳ مهرماه ۱۳۶۱ در حال اقامه نماز جمعه در کرمانشاه با انفجار نارنجک توسط سازمان مجاهدین خلق ایران ترور شد و تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.

در تهران بزرگراهی به نام وی نام‌گذاری شده‌است.

سید ابوالحسن شمس‌آبادی

سید ابوالحسن آل‌رسول معروف به آیت‌الله شمس‌آبادی مازندرانی (۱۲۸۶ - ۱۸ فروردین۱۳۵۵) روحانی ایرانی بود.

زندگی‌نامه

سید ابوالحسن آل‌رسول فرزند آیت‌الله میرزا محمد ابراهیم موسوی شمس‌آبادی مازندرانی از روحانیون معاصر اصفهان و وکیل آیت‌الله العظمی حاج سید ابوالقاسم خوئی می‌باشد. ایشان داماد استاد العلماء آیت‌الله شیخ علی مشکوه سده‌ای (استاد امام خمینی) از مجتهدین بنام اصفهان می‌باشد که در مسجد سرپل محله خوزان خمینی شهر اقامه نماز می‌کرد. باجناغ ایشان آیت‌الله موسوی امام جماعت مسجد ملامحسن محله خوزان خمینی شهر می‌باشد. جد بزرگ وی سید محمد لاریجانی فرزند حاج سید عبدالله مازندرانی که دارای چهل فرزند و همه از اعیان و اشراف و مالکین مزرعه لاریجان بوده‌اند و او آخرین پسر او بوده و علاقه شدیدی به یادگیری علم داشته و حتی شب هفت پدرش به مطالعه معالم مشغول بوده برادر بزرگترش به وی تندی می‌کند که امشب وقت مطالعه نیست وقت تعارف با مردم است، او از این عتاب رنجیده و شبانه از محل حرکت و با پای پیاده به سمت تهران می‌آید و در تهران با میرزا شفیع صدراعظم فتحعلی شاه قاجار برخورد نموده و سؤال می‌کند که آقا سید محمد کجا بوده و کی آمده‌ای وی جریان را بیان می‌کند صدراعظم اصرار می‌کند بیا برگرد به محل و من همه‌گونه وسائل عزت تو را فراهم می‌کنم. قبول نمی‌کند می‌گوید کجا می‌خواهی بروی می‌گوید به خواست خدا به اصفهان خدمت آقا محمد بیدآبادی می‌روم تحصیل کنم صدراعظم می‌گوید من برای شما فکری کرده‌ام زمینی در اصفهان دارم به شما می‌بخشم و شما در عوض آن چهل ختم قرآن بخوانید برای پدرم. می‌گوید معلوم نیست عمر من وفا کند می‌گوید مانعی ندارد فرزندان شما بخوانند. پس قبول می‌کند.

دودستگی روحانیون

درگیری گروه‌های مذهبی در اصفهان ریشهٔ بسیار طولانی داشت، اما همزمان با سیاسی شدن جامعه و حوزه‌های علمیه این اختلاف بیشتر نمودار شد. یکی از مسائل مهم روحانیت اصفهان در تاریخ معاصر، اختلاف علما بود که در دو جناح بودند؛ عده‌ای طرفدار حاج آقا رحیم ارباب و دسته‌ای دیگر طرفدار آقایان مرتضی شمس اردکانی، سید محمدعلی موحد ابطحی و شمس‌آبادی بودند. این تضاد به ویژه بعد از کودتای ۲۸ مرداد بیشتر نمایان شد.

علمای حوزه علمیه اصفهان بیشتر متمایل به حوزه علمیه نجف بودند و تحت تأثیر آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی، در مسائل سیاسی کمتر دخالت می‌کردند؛ اما علمای حوزه علمیه نجف‌آباد به حوزه علمیه قم تمایل داشتند و تحت تأثیر اندیشه‌های روح‌الله خمینی و حسینعلی منتظری بودند. از بزرگان اصفهان؛ آیت‌الله شمس‌آبادی، آیت‌الله خادمی، شیخ علی قدیری کفرانی، شیخ عبدالجواد سدهی، آقای فیاضی و شیخ عباسعلی ادیب اعتقاد داشتند که نظرات آیت‌الله خوییاولی‌تر بر نظرات آیت‌الله خمینی است و تقلید از ایشان را سفارش می‌کردند.^[

ربایش و قتل

آیت‌اللَّه شمس‌آبادی یک روز پس از بازگشت از سفر حج در سپیده دم ۱۸ فروردین ۱۳۵۵ خورشیدی درراهِ رفتن به مسجد جهت اقامه نماز جماعت، (بنا به گفته حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی، توسط گروه مهدی هاشمی) ربوده شد و به قتل رسید. جسد او بعدها در اطراف اصفهان در شهرستان درچه کشف شد و در آن محل مسجدی به نام او نامگذاری گردید. او در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شده است.^[۳]

گفتنی است این گروه قصد ترور سه نفر دیگر را نیز داشتند: مهندس بحرینیان (ترور موفق در پانزدهم دی ۱۳۵۸)، حجت‌الاسلام مهدی فقیه ایمانی (ترور ناموفق در ۱۴ دی ۱۳۵۸ که منجر به جراحت در ناحیه گردن و فک شد)، و آیه اللهسید محمدعلی موحد ابطحی(ترور خنثی شد).

سید محمد بهشتی

سید محمد حسینی بهشتی (زادهٔ۲ آبان۱۳۰۷درمحلهٔ لُنبان اصفهان—درگذشتهٔ۷ تیر۱۳۶۰درتهران) معروف به شهید بهشتی، سیاست‌مدار و فقیه ایرانی و اولین رئیس دیوان عالی کشور پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، اولین دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و نایب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی بود. گاهی از وی به عنوان نظریه‌پرداز ولایت فقیه نام برده می‌شود. او از جمله افراد نزدیک به آیت‌الله خمینی و هواداران تشکیل حکومت اسلامی در ایران بوده و نقش بسیار مهمی در استقرار جمهوری اسلامی در ایران داشته است.

پدرش، سید فضل‌الله، مردی روحانی و از مدرسین حوزه علمیه اصفهان بود و گاهی برای اقامهٔ نماز جماعت به روستاهای اطراف می‌رفت. محمد بهشتی در هفتم تیر ۱۳۶۰ و در پی انفجار در دفتر حزب جمهوری اسلامی که توسط سازمان مجاهدین خلق ایران سازماندهی شده بود، ترور گردید.

تحصیلات حوزوی و دانشگاهی

در سال ۱۳۲۱ وارد مدرسهٔ صدر شد و پس از تحصیل ادبیات عرب، منطق، کلام و سطوح فقه و اصول، در سال ۱۳۲۵ راهی قم شد و به مدرسهٔ حجتیه رفت. در قم خارج فقه و اصول را نزد سید محمد محقق داماد و آیت‌الله خمینی فراگرفت و در درس آیت‌الله بروجردی، سید محمد تقی خوانساری و حجت کوه کمری نیز حاضر می‌شد. بخشی از کفایه را نزد مرتضی حائری یزدی و بخش دیگر آن را به همراه مکاسب نزد داماد خواند. درس منظومه منطق و کلام که در اصفهان نیمه‌کاره مانده بود به دلیل کم بودن استاد فلسفه در قم ادامه نیافت و بیشتر به فقه و اصول می‌پرداخت. در کنار تحصیلش در قم، همانند اصفهان، تدریس نیز می‌کرد و مخارج زندگیش را از این راه تأمین می‌کرد.

در سال ۱۳۲۷ دیپلم ادبی را با شرکت در امتحان متفرقه اخذ کرد و به دانشکدهٔ علوم معقول و منقول (دانشکدهٔ الهیات و علوم اسلامی کنونی) دانشگاه تهران وارد شد. مدرک کارشناسی رشتهٔ معقول (فلسفه و حکمت اسلامی) را در سال ۱۳۳۰ از دانشگاه تهران دریافت کرد. عنوان پایان‌نامهٔ او «بساطت یا ترکب جسم» بود که آن را زیر نظر محمود شهابی خراسانی با درجهٔ عالی به پایان رساند.

محمد بهشتی پس از گرفتن لیسانس تصمیم داشت برای مطالعهٔ فلسفهٔ غرب با بورس تحصیلی‌ای که در آن پذیرفته شده بود به خارج از کشور سفر کند. در آن زمان او در کلاس‌های فلسفه در بحث‌هایی که می‌شد اشکال می‌گرفت، با استاد جدل می‌کرد و استاد نیز به همان شیوه پاسخش را می‌داد و گاه حتی سوال و جواب‌ها به داد و فریاد کشیده می‌شد. به همین دلیل ازفلسفهٔ اسلامی ناامید شده بود. در همان دوره محمدحسین طباطبایی از تبریز به قم می‌آید. بهشتی به این استاد جدید هم امیدی نداشت و فقط به خاطر اصرار دوستش مرتضی مطهری، در یک جلسه از کلاس‌های وی حاضر شد. بعد از کلاس اشکالی که به درس وی داشت به او گفت. طباطبایی با دقت به حرف او گوش کرد و با او با آرامش و بدون تعصب و تندی بحث کرد. این برخورد طباطبایی روی بهشتی تأثیر عمیقی گذاشت، به‌طوری که او از تحصیل در خارج از کشور منصرف شد و به قم بازگشت. در درس‌های اسفار ملاصدرا و شفای ابن سینا و نیز جلسات بحث کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم نزد طباطبایی حضور می‌یافت. در این دوره بخشی از وقتش را به تدریس درس زبان انگلیسی در دبیرستان‌های قم اختصاص می‌داد، از جملهٔ آن‌هادبیرستان حکیم‌نظامی بود. در ۱۳۳۳ نیز دبیرستان دین و دانش را در قم تأسیس کرد.

قبر بهشتی در آرامگاه شهدای هفتم تیر

در سال ۱۳۳۵ دورهٔ دکتری خود را در رشتهٔ فلسفه آغاز کرد. اما با توجه به فعالیت در قم و مبارزات و سفر به آلمان نتوانست به موقع دوره را به پایان برساند و سرانجام در سال ۱۳۵۳ از پایان‌نامه دکتری خود تحت عنوان «مسائل ما بعدالطبیعه در قرآن» دفاع کرد.

در سال ۱۳۳۹ به‌همراه علی مشکینی، عبدالرحیم ربانی شیرازی و سید محمدرضا گلپایگانی و مدرسین دیگر در صدد برآمدند تا با حوزهٔ علمیهٔ قم سازماندهی بیشتری بدهند. این تلاش به تهیهٔ طرح و برنامه‌ای هفده ساله برای تحصیل علوم اسلامی انجامید. این طرح اساس تشکیل مدارسی چون مدرسه حقانی شد.

آثار