استاد جلیل شهناز
- توضیحات
- دسته: مشاهیر اصفهان
جلیل شهناز در سال ۱۳۰۰شمسى در خانواده اى هنرمند در اصفهان متولد شد. خود و خانواده اش همه اهل هنر بودند و در رشته های مختلف هنر از جمله تار و سه تار و سنتور و کمانچه به مقام استادى رسیدند.پدرش علاوه بر تار که ساز اختصاصى او بود، سه تار و سنتور هم مى نواخت و نواى شیرین سازها و آهنگ ها همیشه از خانه آنها به گوش مى رسید. عموى او غلامرضا سارنج بهترین کمانچه کش به شمار مى رفت. در چنین خانواده اى جلیل شهناز پرورده شد و جوانه هاى هنر در دل و جانش پرورش یافت.
پدر و برادرانش در تعلیم او نقش مهمى داشتند. حسین برادرش در سال ۱۳۱۸درگذشت. تعلیم جلیل از ۱۴سالگى شروع شد و هر روز پدرش چند ساعت به او آموزش مى داد. از حسن تصادف این که جلیل شهناز با حسن کسائى استاد نى در کنار هم قرار گرفتند. پدر کسائى حاج جواد کسائى مدیر کارخانه ریسباف اصفهان بود که از شیفتگان موسیقى به شمار مى رفت. دوستى خانواده شهناز و کسائى موجب گردید که جلیل و حسن در موسیقى همنواز گردند. جلیل شهناز از سال ۱۳۲۴مقیم تهران شد و از همان ابتدا با رادیو تهران شروع به کار کرد و در بسیارى از برنامه ها به عنوان تک نواز شرکت مى نمود.
اوج درخشش هنر شهناز از سال ۱۳۳۶شروع شد که برنامه گل ها به همت داوود پیرنیا طرح ریزى و در رادیو اجرا گردید. در مدت کوتاهى موسیقى ما تجدید حیات یافت که در همه ادوار تاریخ ایران بى سابقه است. در این برنامه شهناز با معروف ترین خواننده ها و نوازنده هاى زمان همکارى داشت. ساز شهناز در بیان آوازها و گوشه ها و تحریرها واقعاً به سرحد اعجاز مى رسید. بى تردید نغمه هائى که با سر پنجه سحار او نواخته مى شد ریشه در اندیشه هاى تابناک عرفانى و تاریخ و جامعه و ادبیات غنى ایران داشته، به همین جهت ساز او به راحتى مى تواند با شنوندگان رابطه برقرار کند.
در آرشیو رادیو ایران آثار او با همکارى خوانندگان بلند آوازه اى نظیر تاج اصفهانى، ادیب خوانسارى، عبدالوهاب شهیدى و اکبر گلپایگانى، گنجینه فوق العاده اى است. بعد از بهمن ۵۷که محدودیت های بی شماری بر موسیقی ایران زمین روا شد، دولت براى احیاى موسیقى تلاشى نکرد و هنرمندان هر یک به گوشه اى رفتند. ولى شهناز برنامه هائى داشته است که نمى توان آنها را با برنامه گل هاى جاویدان و گل هاى رنگارنگ مقایسه کرد.
از کارهاى جالب استاد شهناز حدود ۶ساعت نوار او با استاد همایون خرم است که تاکنون نسبت به نشر آن اقدامى نشده است. شهناز نیز با استفاده از تکنیک هاى برجسته در شیوه تارنوازى توانست بسیارى از ردیف هاى موسیقى سنتى ایران را با تار بنوازد که از جمله نواختن در مایه دشتى و دشتستانى است که بسیار با ارزش است.
دکتر مصطفی الموتی درباره جلیل شهناز می گوید:
یکى از هنرمندانى که هنگام اقامت در ایران شناختم جلیل شهناز بود که همه او را استاد مسلم تار و سه تار مى دانند. جلیل شهناز نه تنها در میان هنرمندان ایران مورد احترام خاصى بود بلکه به علت صفات ممتاز اخلاقى که داشت در هر مجمع و محفلى که شرکت مى کرد با روش متین خود توجه و احترام همگان را جلب مى کرد و شاگردان زیادى هم تعلیم داده بود. .
جامعه هنرمندان معتقدند جلیل شهناز که اکنون در ایران نیز زندگی می کند، از اساتید مسلم تار و سه تار است.
مرتضى حسینى دهکردى در مجله (ره آورد) چنین مى نویسد:
یکى از هنرمندان به نام کشور جلیل شهناز است که سالیان دراز به زندگى مردم صفا و معنى بخشید. او نغمه سراى آرزوها و تمنیات چند نسل از جامعه خویش به شمار مى رود.
در برنامه های مختلف، تجلیل های بسیاری از وی شده است و اگر از مراسم چهره های ماندگار، که سال پیش از شبکه ۲سیمای جمهوری اسلامی پخش شد – به دلیل عدم نمایش ساز استاد – صرف نظر کنیم، آخرین تجلیلی که از وی گشته است، در تاریخ ۲۷تیر ۱۳۸۳می باشد.
در این تاریخ مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) به جلیل شهناز نوازنده صاحب نام ایرانی اعطا شد. به منظور تجلیل از یک عمر فعالیت هنری جلیل شهناز در موسیقی ایران با حضور دکتر محمد ایمانی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ، دکتر حسن خالقی معاون آموزش وزارت علوم، دکتر مجتبی صدیقی معاون پژوهشی سازمان مدیریت و برنامه ریزی و همچنین کارشناسان موسیقی دکتر حسن ریاحی، کامبیز روشن روان و مجید کیانی، لوح درجه یک هنری و مدرک معادل دکترا به ایشان اعطا شد.
بسیاری از آثار این استاد، هنوز هم منتشر نشده است. از این دسته آثار در طول تاریخ ایران کم نبوده اند. چه بسیار آثاری از نوازندگان و خوانندگانی که پس از مرگشان منتشر شد و یا از رادیو پخش گشت. از آن جمله آثار فرهاد مهراد !! بسیاری از آثار موزیسین‌های بزرگ ایرانی، که دار فانی را وداع گفته‌اند و یا در سال‌های واپسین حیات به سر می‌برند یا منتشر نشده و یا در آرشیوهای خصوصی نگهداری می‌شوند که از میان این هنرمندان می‌توان به شادروان رضوی روستایی، تاج اصفهانی، جلیل شهناز، علی تجویدی، سیاوش زندگانی، امیر بیداریان و … اشاره کرد.
علی تجویدی، هنرمند پیشکسوت موسیقی، در این خصوص گفت:
دولت و نهادهای فرهنگی و موسیقی وظیفه دارند تا این آثار را منتشر کنند و یا اینکه بخش خصوصی را تقویت کنند تا به این امر اهتمام ورزد. بر پایه این گزارش پیشتر نیز، هنرمندانی چون داریوش پیرنیاکان آثار بازمانده از بزرگان موسیقی را میراث فرهنگی و معنوی ایران خوانده و خواستار حفظ و انتشار آن شده بودند.
و امروز، نوای ساز اوست که در پس کوچه های این شهر، هنوز هم هست.ممکن است بسیاری از شما نام جلیل شهناز، پدر تار ایران را نشنیده باشید، ولی مطمئنا بارها در کاست ها و آهنگ هایی که شنیده اید، ساز او نیز دخیل بوده است.
امروز، استاد پیر، که مدتهاست، از بیماری قلبی و عصبی رنج می برَد، در بیمارستان برای چندمین بار بستری است و کلیه هایش نیز از کار افتاده است.استادی که پس از سکته مغزی شدیدی که سال های پیش داشت، دستانش، و آن پنجه خوبش دیگر بر ساز و همدمِ قدیمی اش می لرزید، دوباره که دیدمش، بدنش نیز، بر لرزه افتاده بود.
به نقل از روزنامه شرق، استاد جلیل شهناز، در اسفند ماه ۱۳۸۳در بیمارستان بستری شده است و همسر ایشان در پاسخ به این پرسش که آیا از استاد حمایتی می شود یا نه، این چنین پاسخ داده اند.
« ما بیمه شهرداری هستیم، من نمی توانم چیزی بگویم »
در آستانه فصل بهار، بیماری، تیشه به ریشه استاد موسیقی ایران زده است و آرزو دارم که خداوند بار دیگر نیز او را از امان مرگ برهاند تا یک بار دیگر، در کنار خانواده و نوای سازش، به استقبال سال نو برود و ما نیز بار دیگر بتوانیم صدای تارش را با پنجه او بشنویم.
