بانو امین
- توضیحات
- دسته: مشاهیر اصفهان
سیده نصرت‌بیگم امین معروف به بانوی ایرانی (زادهٔ ۱۲۶۵ ـ ۱۳۰۸ و درگذشتهٔ ۱۳۶۲ ـ ۱۴۰۳) از عالمان و عارفان زن شیعه اهل ایران بود.
زندگی‌نامه
وی در سال ۱۲۶۵ ـ ۱۳۰۸ در اصفهان چشم به جهان گشود. نَسَبش با سی واسطه به علی بن حسین می‌رسد. از چهار سالگی به فراگرفتن قرآن و از یازده سالگی به تحصیل زبان عربیپرداخت. با اینکه در پانزده سالگی ازدواج کرد، هرگز همسرداری و تربیت فرزندان، او را از تحصیل علم باز نداشت. در بیست سالگی به تحصیل فقه و اصول، تفسیر و علم حدیث پرداخت، بزودی به حکمت و فلسفه و درپی آن به عرفان روی آورد. علی‌رغم تمام مشکلاتی که در آن دوران برای تحصیل بانوان متدیّن وجود داشت، در چهل سالگی به دنبال سال‌ها تلاش شبانه‌روزی به اخذدرجه اجتهاد نائل آمد.
کسب مقام اجتهاد
وی پس از پشت سر نهادن مدارج علمی در حضور استادانی چون شیخ ابوالقاسم زفره‌ای، حسین نظام الدین کچویی، سید ابوالقاسم دهکردی، میرزا علی آقا شیرازی، میر سید علی نجف آبادی، از علما و مراجعی چون محمدکاظم شیرازی و شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، سید ابراهیم حسینی شیرازی اصطهبناتی، شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی، شیخ مرتضی مظاهری نجفی اصفهانی اجازه اجتهاد دریافت کرد.
در قسمتی از اجازه‌نامه مرحوم آیت‌الله شیرازی در توصیف وی چنین آمده‌است:
«دختر مرحوم حاج سید محمدعلی امین التجّار اصفهانی که بانویی بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده زنان زمان و مایه شگفتی دورانش می‌باشد، از کسانی است که مدت مدیدی از عمرش و زمان درازی از زندگیش را صرف تحصیل علم نموده‌است».
اساتید
- سید ابوالقاسم دهکردی
- میرزا علی‌اصغر شریف
- میرزا علی آقا شیرازی
- ابوالقاسم زفره‌ای
- حسین نظام‌الدین کچویی
- میر سید علی نجف‌آبادی
شاگردان
از بانوانی که شاگرد وی بودند: زینت السادات همایونی - عفت الزمان امین - بتول غازی - بتول عسکری - ربابه الهی - زهرا چوب چینی - صدیقه حکیمیان - فخرالسادات قلمکاریان - محبوبه گلستانیان - بدرالسادات مدرس خاتون آبادی.
آثار
وی کتاب‌های خود را با نام «بانوی ایرانی» یا «بانوی اصفهانی» به چاپ رسانده‌است که عبارتند از:
- اربعین الهاشمیة (عربی)
اولین تألیف وی و مشتمل بر چهل حدیث در توحید و صفات حق تعالی و اخلاق و احکام شرع و متضمّن بیانات فلسفی، عرفانی و اصولی و فقهی. این کتاب توسط شاگرد ایشان خانم همایونی به زبان فارسی ترجمه گردیده‌است.
- جامع الشتّات (عربی)
این کتاب مشتمل بر پرسش‌های متعددی است که استادانی همچون محمّدعلی قاضی طباطبایی، شیخ محمّد طه هنداوی نجفی‌زاده و سید حسن حسینی از وی پرسیده‌اند و پاسخ‌های مبسوطی که وی برای آنان تحریر کرده‌است. این پرسش‌ها و پاسخ‌ها توسط شیخ مرتضی مظاهری نجفی، جمع‌آوری و تنظیم شده‌اند.
- معاد یا آخرین سیر بشر
این کتاب متذکر می‌شود که برای انسان غیر از نشئه دنیوی، نشئه دیگری در پیش است که ناچار باید در سیر تکاملی، از تمام آن نشئات و مراحل عبور کند و سرانجام، به عالمی برسد که فوق آن عالمی نیست و آن را «معاد و قیامت» گویند. مطالب مندرج در کتاب، در قالب نه مقاله نگاشته شده‌اند.
- نفحات الرحمانیة فی الواردات القلبیة (عربی)
این کتاب در واقع، واردات قلبی و خاطراتی است که مؤلف در سلوک الی الله به واسطه فیض حق دریافته‌است. در میان آثار بانو امین، این کتاب تنها کتابی است که به عربی بوده و به فارسی ترجمه نشده‌است. دلیل این امر از زبان یکی از شاگردان آن مجتهده این گونه بیان شده‌است:
«ایشان در زمان حیات خود ابا داشتند از اینکه کتاب را به کسی بدهند؛ چون مربوط به حالات عرفانی و قلبی شان بود. به خاطر دارم که خانمی نامه نوشته و کتاب نفحات را خواسته بود. حاج خانم فرمود: من می‌ترسم این کتاب را دست کسی بدهم؛ چون ممکن است نسبت‌هایی به من بدهند؛ اما در هر صورت، کتاب را برای آن خانم فرستادند. دو ماه بعد نامه‌ای از آن خانم رسید که ایشان را خیلی ناراحت کرد، فرمود: فهمیدید چه شد؟ مرا صوفی خطاب کرده‌اند. به همین دلیل، من نمی‌خواستم کتاب را به کسی بدهم. از این رو، کتاب ترجمه نشده‌است».
- اخلاق
این کتاب اقتباسی است از طهارة الاخلاق ابن مسکویه که قسمتی از آن ترجمه شده و نظراتی هم که وی در این باره داشته نیز در حاشیه آن اضافه شده‌است. کتاب دارای جنبه علمی، عملی و اخلاقی است و مشتمل بر نکات و دقایق و لطایف می‌باشد.
- تفسیر مخزن العرفان (فارسی)
این کتاب، تفسیر جامعی از قرآن کریم است که در ۱۵ جلد به چاپ رسیده‌است. وی در حین نگارش این اثر عظیم، پس از تفسیر دو جزء اول، از بیم آنکه برای خاتمه کارش، عمر وفا نکند، به تفسیر جزء سی ام دست می‌یازد و به ترتیب آن را ادامه داده تا سرانجام در اواخر عمر، این مجموعه به پایان می‌رسد.
- روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی
در این کتاب سعی شده‌است معنای «سعادت و خوشبختی» و راه نیل به آن با زبانی ساده و همراه با اندرزهای نیکو به زنان ابلاغ شود. برای این منظور، پس از ارائه توضیح پیرامون دو رکن خوش بختی؛ یعنی «آسایش بدن و صحّت مزاج» و دیگری «آسایش فکر و استراحت خیال و آرامش روح»، که در نتیجه رعایت دو اصل اساسی «عقاید صحیح و ایمان به مبدأ و معاد» و «اخلاق نیکو» حاصل می‌شود، به ارکان دین و ایمان می‌پردازد. در پایان کتاب نیز مباحث آموزنده‌ای پیرامون معنای توسّل به ائمّه اطهار (ع) و شفاعت؛ مبارزه با خرافات و وسواس؛ توصیه به خواهران ایمانی؛ امتیازات، خصوصیات و شرافت زن؛ تهذیب اخلاق؛ و اصول اخلاق نیک، مطرح شده‌اند.
- مخزن اللئالی در مناقب مولی الموالی علی (ع)
این کتاب در یک مقدّمه، پنج باب و یک خاتمه به ذکر فضایل و مناقب امیرالمؤمنین علی (ع) می‌پردازد.
- سیر و سلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء
محتوای این کتاب در کشف و شهود و سیر الی الله‌است.
خدمات فرهنگی
وی از چهل سالگی تا پایان عمر به تألیف کتاب، تدریس و پاسخ‌گویی به پرسش‌های دینی و تأسیس مؤسسات فرهنگی مشغول بود. تأسیس مدرسه علمیه‌ای به نام مکتب فاطمه (س) که با بیش از ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ شاگرد، در سال ۱۳۴۶ آغاز به کار کرد، از دیگر کارهای مهم فرهنگی بانو امین است که در اوضاع بسیار سخت فرهنگی و سیاسی جامعه صورت گرفت و زمینه تحصیل بانوان علاقه‌مند به آموختن معارف اسلامی را فراهم ساخت. تأسیس چند دبیرستان دخترانه و تربیت شاگردان برجسته بخشی از فعالیت‌های وی محسوب می‌شود. خانم‌ها همایونی و غازی از شاگردان برجسته وی پس از وی به اداره امور این مدرسه می‌پردازد.
واکنش نسبت به واقعه کشف حجاب
وی به دلیل اینکه اوقات زندگی خود را به فراگیری درس و علم می‌گذراند، بیشتر در خانه بود و کمتر از خانه خارج می‌شد، ولی در ایّامی که لازم می‌دید باید دفاعی صورت بگیرد و کاری انجام شود، از منزل خارج می‌شد و به تدریس و راهنمایی بانوان می‌پرداخت. وی می‌گوید:
«ای بانویی که با ادعای مسلمانی کشف حجاب نموده‌ای و با این وضعیت شرم‌آور علنی در معابر و خیابان‌ها، خودآرایی می‌نمایی! آیا فکر نمی‌کنی که با این عمل، که نباید آن را عمل کوچکی بپنداری، چه لطمه بزرگی به شریعت می‌زنی؟ ای بانوی اروپایی منش! این گناه را کوچک مشمار و اگر واقعاً مسلمانی، این طریق مسلمانی نیست. اگر عقیده به تعلیمات اسلامی نداری، بی‌دینی خود را اعلام کن که عمل قبیح تو باعث جرئت دیگران نشود و اگر علاقه‌مند به شریعت نیستی، دشمنی چرا؟ پیامبر (ص) با صنف زن بد نکرده‌است. در زمانی که زن‌ها در جامعه هیچ ارزشی نداشتند، برای زن حقوق قائل شده و زن را در تمام شئون اجتماعی، در ردیف مردها قرار داده‌است»
وی در مقابل ناسیونالیسم افراطی رضا شاه، خود را «بانوی ایرانی» لقب داد.
